Ο 21ος αιώνας χαρακτηρίζεται από ραγδαίες και έντονες μεταβολές που καθιστούν οποιαδήποτε πρόβλεψη για την εξέλιξη των φαινομένων του σχολικού και του κοινωνικού αποκλεισμού ιδιαίτερα δύσκολη. Στο κοινωνικό και το οικονομικό επίπεδο παρατηρούνται σημαντικές εξελίξεις, οι οποίες δημιουργούν συνθήκες μεγάλου ανταγωνισμού, αβεβαιότητας και κοινωνικών προβλημάτων. Οι πολεμικές συρράξεις για τον έλεγχο πλουτοπαραγωγικών πηγών, οι δημογραφικές ανακατατάξεις, η ταχύτατη ανάπτυξη της τεχνολογίας, η επίδραση των μέσων μαζικής ενημέρωσης, οι στάσεις απέναντι στην ανεργία, τη φτώχεια, το περιβάλλον, τα δικαιώματα του ατόμου και των λαών είναι ορισμένοι βασικοί παράγοντες που διαμορφώνουν τις σύγχρονες κοινωνίες. Σε ό,τι αφορά στις ευρωπαϊκές κοινωνίες παρατηρούμε ότι εμφανίζονται τάσεις οικονομικών και πολιτισμικών μετασχηματισμών, οι οποίες ουσιαστικά κινούνται προς δύο διαμετρικά αντίθετες κατευθύνσεις: α) αυτή που μεταχειρίζεται κάθε πολιτικό και οικονομικό μέσο για να προσδέσει πισθάγκωνα την Ευρώπη στα ηγεμονικά συμφέροντα της Αμερικής και β) αυτή που υπερασπίζεται την αυτονομία της Ευρώπης με στόχο τη διασφάλιση μιας ομαλής δημοκρατικής πορείας στις κοινωνίες της Ευρώπης και την έλευση της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών σε παγκόσμιο επίπεδο.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, τα προβλήματα που υπάρχουν -σε ολόκληρο τον κόσμο- στο χώρο της εκπαίδευσης είναι πολλά. Ενδεικτικά αναφέρουμε την ανισότητα ευκαιριών στην εκπαίδευση, τις ελλείψεις στη βασική εκπαίδευση, την ανάγκη βελτίωσης της ποιότητας της εκπαίδευσης, το πρόβλημα της μόρφωσης και της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, τα προβλήματα στη χρηματοδότηση κλπ.
Επισημάνουμε ότι σημαντικός αριθμός ατόμων, εξαιτίας κάποιων ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, συναντούν επιπλέον δυσκολίες στην προσπάθεια τους να συμμετέχουν ενεργά στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Τα άτομα αυτά έρχονται αντιμέτωπα με το πρόβλημα του κοινωνικού αποκλεισμού.
Ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι ένα φαινόμενο αρχέγονο συνδεδεμένο με την ύπαρξη κοινωνικών συστημάτων που οδηγούν ορισμένες ομάδες ατόμων σε περιθωριοποίηση και αποκλεισμό από δραστηριότητες της καθημερινής ζωής. Τα κενά στις δομές του κράτους και στο νομοθετικό πλαίσιο διευκολύνουν την έξαρση του σχολικού και του κοινωνικού αποκλεισμού και συντηρούν ταυτόχρονα φαινόμενα που προσβάλλουν βάναυσα τον ουμανιστικό πολιτισμό μας. Σύμφωνα με έρευνα φοιτητών του Παντείου Πανεπιστημίου (επικεφαλής: ο καθηγητής Μαγγανάς Αντώνης και η κοινωνιολόγος Μανουδάκη Θεανώ) η συχνότητα κακοποίησης ανηλίκων, και στην Ελλάδα, παίρνει διαστάσεις επιδημίας. Στους δέκα (10) Έλληνες ο ι επτά (7) γίνονται μάρτυρες σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων. Το 74,85% κατά δήλωση τους ήταν μάρτυρες σεξουαλικής κακοποίησης, το 11,3% ήταν γνώστες σεξουαλικής κακοποίησης και το 14,05% είχαν ακούσει περιπτώσεις σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων.
Στο ερώτημα «Τι έπραξαν όσοι το έμαθαν;», το 20% των συμμετεχόντων στην έρευνα απάντησε ότι προτίμησαν τη σιωπή, θεωρώντας την παιδική κακοποίηση θέμα «ταμπού». Ακόμη διαπιστώθηκε ότι στην κοινωνία επικρατεί έλλειψη παιδείας και ότι πολλοί γονείς και εκπαιδευτικοί αισθάνονται ενοχή για οτιδήποτε συμβαίνει εις βάρος παιδιών πίσω από τις κλειστές πόρτες και τα σφαλισμένα παράθυρα πολλών σπιτιών, αλλά δεν ξέρουν πώς να αντιδράσουν. Στη συνείδηση άλλων «γονέων» έχει παγιωθεί ότι το «ξύλο» και οι φωνές «είναι αποδοτικές μέθοδοι σωφρονισμού». Η βία σε ποσοστό 41,3% των περιπτώσεων κακοποίησης προέρχεται από το βιολογικό πατέρα, το 38,9% από τη βιολογική μητέρα, 11,1% από το θετό πατέρα ή σύντροφο, 3,4% από τη θετή μητέρα ή σύντροφο, 4,8% από άλλο συγγενή και 0,4% από τις ανάδοχες οικογένειες.
Ο Γιώργος Μόσχος, Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη, Υπεύθυνος του Κύκλου των Δικαιωμάτων του Παιδιού διαπιστώνει ότι το 65% της κακοποίησης ανηλίκων μέσα στην οικογένεια -με όλες τις μορφές και τις διαστάσεις που λαμβάνει- δεν αποκαλύπτεται. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο, στο φόβο και την άγνοια των παιδιών για τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να προστατευθούν, στις ενοχές τους να καταγγείλουν άτομα που ανήκουν στο άμεσο περιβάλλον τους, στην παραδοσιακή αντίληψη ότι οι γονείς έχουν την αποκλειστική ευθύνη για τη μεταχείριση των παιδιών τους, αλλά και στην ελλιπή ενημέρωση και αναστολή των εκπαιδευτικών για τις ενέργειες στις οποίες μπορούν να προβούν, όταν έχουν ενδείξεις ότι κάποιος μαθητής τους είναι θύμα κακοποίησης. Κατά το Βοηθό Συνήγορο του Πολίτη χρειάζονται να αναπτυχθούν δομές και παρεμβατικοί μηχανισμοί όπως π.χ. η οργάνωση μιας «Κεντρικής Επιστημονικής Μονάδας για την Κακοποίηση» που να συγκεντρώνει και να διαθέτει ερευνητικά στοιχεία από όλη τη χώρα και να καθοδηγεί εκπαιδεύοντας τους επαγγελματίες σχετικά με τη δεοντολογία παρέμβασης σε περιστατικά κακοποίησης.
Το φαινόμενο της κακοποίησης των ανηλίκων αποτελεί ένα μεγάλο κρίκο μιας βαριάς αλυσίδας που δένει με άλλους βαρείς και σκουριασμένους κρίκους όπως είναι τα φαινόμενα του σχολικού και κοινωνικού αποκλεισμού. Φαινόμενα πάνω στα οποία έσκυψε με ευαισθησία ο Πανελλήνιος Επιστημονικός Σύλλογος Ειδικής Αγωγής με τη διοργάνωση στις 2 και 3 Οκτωβρίου 2004 στο Πανεπιστήμιο Πειραιά του 4ου Επιστημονικού Συνεδρίου Ειδικής Αγωγής με θέμα: «Το εκπαιδευτικό σύστημα μπροστά στο σχολικό και κοινωνικό αποκλεισμό των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες». Με τη δημοσίευση των Πρακτικών και των Πορισμάτων του 4ου Επιστημονικού Συνεδρίου Ειδικής Αγωγής στο 26ο τεύχος των «ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ» επιχειρούμε να ευαισθητοποιήσουμε τους φορείς της εκπαίδευσης, της πολιτείας και της κοινωνίας, για να συγκεκριμενοποιήσουμε, ο καθένας με τις δυνάμεις του, τις ευθύνες που έχουμε, για να γίνει ο κόσμος μας πιο φιλικός για τα παιδιά μας, παιδαγωγικός για τους ανήλικους, ανθρώπινος για τους ενήλικους.
